Хотиррасон менамоем, ки дар макони меросии маъдани уран, воқеъ дар ҳудуди шаҳри Истиқлол (собиқ Табошар), ки аз соли 1945 то соли 1965 барои коркарди маъдани уран ташкил шуда буд, ҳудуди 16 миллион тонна партовҳои саноати уран ҷамъ карда шудааст. Аз нуқтаи назари бехатарии радиатсионӣ, макони меросии уран ба шаҳрак хеле наздик аст. Мушкилоти асосии ҳифзи радиатсионии маҳаллӣ бо истифода аз об аз  минтақаи №6 ва чоҳи кушод, ҷойгиршавии Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии № 5 (дорои 170 нафар хонанда) дар даромадгоҳи мавзеъ, бо истифодаи зуд-зуд аз ҷониби аҳолии маҳаллӣ ҳамчун макони парвариши ҳайвоноти хонагӣ, инчунин бо мушкилоти ҷойгиршавии хоҷагиҳои хурд, боғу токзорҳо мебошанд.

Дар давраи гузаштаи истихроҷ ва коркарди уран дар Ҷумҳурии Тоҷикистон беш аз 170 миллион тонна сангҳои партов ва партовгоҳҳои дорои садҳо TBq радионуклидҳо ҷамъ шудаанд. Қисми зиёди маъдани урани дар кишвар коркардшуда аз ҷумҳуриҳои ҳамсояи Қирғизистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон ва инчунин аз кишвари Аврупои Шарқӣ ворид карда мешуданд.

Тамоми партовҳои истихроҷ ва коркард дар мавзеи Табошар дар поёноби кон ҷойгир шудаанд. Дар ҷануб, партовгоҳҳо ба ҳавзи нигоҳдории Арчи Сай пайвастанд. Дар ғарб иншоот то водии Сарим Саҳлӣ тӯл мекашад, ки берун аз он шаҳри Истиқлол (собиқ Табошар) ҷойгир аст. Дар самти шарқ ин мавзеъ бо деҳаи Табошари куҳна, рост дар поёни партовҳои сангҳои партов ҷойгир аст. Масоҳати Табошар зиёда аз 400 гектар буда, хеле мураккаб аст. Арчи Сай як кони калони кушод, галереяи истихроҷи маъданҳои партофташуда, ҳафт партовгоҳи партовҳо, сохтор ва силосҳои як корхонаи коркарди маъданҳои пастсифат, партовгоҳи маъдани  пастсифат (теппаи зард) ва якчанд партовгоҳҳои дар марҳалаҳои мухталифи коркарди маъдан ҷамъшударо дар бар мегирад, аз он ҷумла ҷараёни гидрометаллургии истихроҷи уран ва миқдори радиатсияи гамма дар партовгоҳҳо зиёда аз 0,62 мкЗв/соат аст. Як партовгоҳи бузурге, ки тақрибан 2,4 миллион тонна маъдани урани пастсифатро дар бар мегирад, аз пасмондаҳои маъдани дараҷаи паст иборат аст, ки барои шусташавӣ бо кислотаи сулфат дар зарфҳои бетонӣ омода карда шудаанд. Дар сатҳи вайроннашудаи кон, чун қоида, ченкунӣ суръати вояи шуоъҳои гамма-ро аз 0,6 мкЗв/соат то 1,5 мкЗв/соат нишон медиҳад. Аммо, дар ҷойҳое, ки дар болои чоҳҳо кушода шудаанд, арзишҳо аз 2,2 мкЗв/соат то 3,5 мкЗв/соат сабт шудаанд [6-8].

Дар асоси натиҷаҳои арзёбии хатарҳо ва таҳдид ба муҳити зист ва саломатии аҳолӣ бо супориши Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Консепсияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба барқарорсозии партовҳои  коркарди маъдани уран барои солҳои 2014-2024» (Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти № 505 аз санаи 08.01.2014) таҳия карда шуд, ки дар он мавзеъҳои Деҳмой ва Табошар (ҳоло Истиқлол) барои корҳои барқароркунӣ авлавияти бештар доранд.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва раҳбарияти кишварҳои ҳамсояи Осиёи Марказӣ барои ҳалли мушкилоти марбут ба партовгоҳҳои уран аз созмонҳои байналмилалӣ даъват кардаанд, ки дар барқарорсозии онҳо ҳамаҷиҳата мусоидат кунанд.

Айни замон барои анҷоми корҳои барқарорсозӣ дар  партовгоҳи Табошари шаҳри Истиқлол тарҳҳои байналмилалӣ амалӣ мешаванд. Яке аз ин лоиҳаҳо Барномаи мақсадноки байнидавлатии «Барқарорсозии қаламрави кишварҳои узви ЕврАзЭС, ки аз истихроҷи уран зарар дидаанд» мебошад, ки бо Қарори Шӯрои байнидавлатии Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё аз санаи 5-уми апрели соли 2012 таҳти рақами 602 тасдиқ шудааст. Ҳадафҳои асосии барнома аслан гирем инҳоянд:
-кам кардани хатари ҳолатҳои фавқулода бо оқибатҳои радиоэкологӣ дар қаламрави давлатҳои иштирокчиёни барнома, ки аз саноати истихроҷ ва коркарди уран зарар дидаанд;
- таҳияи воситаҳо ва технологияҳои корҳои барқарорсозӣ;
-таъмини шароити бехавфи зиндагӣ ва офиятбахшии иҷтимоии аҳолӣ дар ин минтақаҳо.
Мутобиқи барнома Ҷамъияти саҳомии Маркази федералии амнияти ҳастаӣ ва радиатсионии Корпоратсияи давлатии «Росатом»-и Федератсияи Россия дар майдони саноатии Табошар корҳои муҳандисиро ҳамаҷониба анҷом дода, шароити геологӣ ва гидрологии мавзеъро боз ҳам такмил ва ҳамзамон корҳои заруриро анҷом доданд. Таҳқиқоти топографию геодезӣ дар доираи таҳқиқоти экологӣ дар ин мавзеъҳо таҳқиқоти эманатсия ва гамма гирифтани намунаи хок ва наботот гузаронида шуд. 

Дар марҳалаи баргузории корҳои илмӣ - таҳқиқотӣ дар якҷоягӣ бо мутахассисони Агентии федералии тиббию биологии Корпоратсияи давлатии «Росатом»-и Федератсияи Россия ва Хадамоти санитарию эпидемиологии Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳодиҳии таъсири иншооти барнома ба вазъияти нигаҳдории тандурустии аҳолӣ Барномаи назорати иҷтимоию беҳдоштӣ тартиб дода шуд.

Аз моҳи октябри соли 2022 корҳои барқарорсозӣ дар мавзеъҳои меросии уран дар шаҳри Истиқлол оғоз шуда, интизор меравад, ки то интиҳои соли 2023 анҷом дода шаванд. Корҳои барқарорсозиро асосан Корпоратсияи давлатии «Росатом»-и Федератсияи Россия анҷом дода, пудратчӣ ҶДММ Ширкати сохтмону истеҳсолии «Файз» мебошад, ки бевосита ба корҳои барқарорсозӣ ҳусни оғоз бахшидааст.
Агентии бехатарии химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун мақоми танзимкунанда дар соҳаи таъмини амнияти ҳастаӣ ва радиатсионӣ аз болои иҷрои талаботи бехатарӣ ҳангоми гузаронидани корҳои барқарорсозӣ мунтазам назорати амалӣ менамояд.

Анҷоми корҳои барқарорсозӣ то охири соли 2023 ба нақша гирифта шудааст. Бозсозии боқимондаи корҳои барқарорсозӣ дар партовгоҳи партовҳои саноати уран мавзеи Табошари шаҳри Истиқлол солҳои 2024-2025 пешбинӣ шудааст.
 

Партовгоҳи "Фабрики бедных руд (ФБР)"-и мавзеи Табошари шаҳри Истиқлол (пеш аз барқарорсозӣ).

Нақшаи "Фабрики бедных руд (ФБР)" ва раванди рӯйизаминӣ (моҳи декабри 2022).

Раванди пӯшонидани сатҳи партовҳои "Фабрики бедных руд (ФБР)" бо хоки бетараф (моҳи январи соли 2023).

        Баъди ба охир расидани корҳои барқароркунӣ дар ҳудуди партовҳо сатҳи "Фабрики бедных руд (ФБР)" бояд чунин бошад.

Партовгоҳи "Фабрики бедных руд (ФБР)" пас аз барқарорсозӣ (тибқи лоиҳа).

Анҷоми корҳои барқарорсозӣ то охири соли 2023 ба нақша гирифта шудааст. Бозсозии боқимондаи мавзеи Табошар дар Истиқлол солҳои 2024-2025 пешбинӣ шудааст.